Dehqonchilik sanoatida geografik muhofaza tadbirlaridan biri yashil o‘g‘itlardan foydalanishdir. Bu yetkazib berish hajmini saqlash va oziq-ovqatga bo‘lgan talabni qondirish orqali barqarorlikka erishishning natijasi hisoblanadi. Ishlab chiqarishning samarali va barqaror usullarini izlash natijasida hozirgi fermerlar ko‘plab muammolarga duch kelishmoqda, ulardan biri kimyoviy moddalardan foydalanmasdan tuproq unumdorligini saqlash bo‘lib, eng maqbul yechim siderat ekinlari hisoblanadi. Bu usulning tuproqqa ta’siri uzoq davom etishi aniqlangan. Bu tuproq unumdorligi uchun zararli kimyoviy moddalardan foydalanishni kamaytirmoqchi bo‘lgan fermerlar uchun bebaho usul.
Ko‘kat o‘g‘it nima? U qanday tayyorlanadi?
Yashil o‘g‘it deganda, hali yashil va faol o‘sayotgan holda o‘stirilib, shudgor qilingan yoki qayta tuproqqa haydalgan ekinlar tushuniladi. Bundan maqsad tuproq unumdorligini, strukturasini va undagi oziq moddalar miqdorini oshirishdir. U tuproqqa tushganda parchalanib, o‘simliklar o‘zlashtirgan azot, fosfor, kaliy kabi oziq moddalarni ajratib chiqaradi. Bu ozuqa moddalari boshqa o‘simliklarga o‘tib, tuproqning sog‘lomlashishi va unumdorligini oshiradi. Shuningdek, u tuproqdagi organik moddalar miqdorini oshirishga yordam beradi, bu esa o‘z navbatida tuproq tuzilishini, suvni saqlash qobiliyatini va aeratsiyani yaxshilashga yordam beradi. Ko‘kat o‘g‘it sifatida ko‘p ishlatiladigan o‘simliklarga dukkakli o‘simliklardan sebarga, vika, beda va dukkakli bo‘lmagan o‘simliklardan javdar, suli, arpa misol bo‘ladi. Biroq, qaysi turdan foydalanish tuproq va kelajakda ekiladigan ekinlarga bo‘lgan ehtiyojga bog‘liq bo‘ladi.
Yashil o‘g‘it qoplama ekinlari tuproq unumdorligini qanday oshiradi?
Bu ekinlar tuproq va ekiladigan ekinlar uchun juda foydali. Ular asosan chorva mollarini boqish yoki yig‘ib olish uchun emas, balki ular beradigan foyda uchun yetishtiriladi. Ular tuproqni yangilash, begona o‘tlarga qarshi kurashish, ozuqa moddalari va turli xil organik moddalar uchun keng qo‘llaniladi. Uni tuproqning tashqarisida qoldirish va qishloq xo‘jaligi mahsuloti bilan yig‘ish yoki boqishdan ko‘ra tuproqqa singib ketishiga imkon berish yaxshiroqdir. U integratsiya qilinadi va aylantiriladi, bu esa kamroq xarajatlar qo‘shilishi bilan ajoyib afzalliklarni qo‘shadi. Bu ekinlar tuproqni oziqlantirishdan tashqari, o‘z navbatida o‘simlikni oziqlantirish o‘rniga, tuproqdagi barcha organizmlarni oziqlantiradi va tuproq unumdorligini oshiradi. Genetik jihatdan unumdor tuproq kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashishga qodir sog‘lom o‘simliklarni hosil qiladi. Bundan tashqari, sog‘lom tuproq qurg‘oqchilikka chidamli bo‘ladi. Yashil o‘g‘itlarni yetishtirishda tuproq mikroblari oziq-ovqat va ular rivojlanishi uchun mos sharoitlar bilan ta’minlanadi. Bu mikroblar ko‘kat o‘g‘itlar tarkibidagi oziq moddalarni ekinlar uchun qulay bo‘lgan oziq moddalarga aylantiradi.
Ular tuproqdagi mavjudotlarni qayta tiklash va oziq-ovqat manbai bilan ta’minlash orqali tuproqdagi mavjud bo‘lmagan ozuqa moddalarini mavjud ozuqa moddalariga aylantiradi. Bu esa o‘z navbatida tuproqning biologik faolligini va umuman tuproq sharoitini yaxshilaydi. Yashil o‘g‘itlovchi qoplama ekinlar qanday ishlaydi?
Keyingi ekinlar uchun tuproqni tayyorlash siderat qoplama ekinlarni ta’minlashning asosiy maqsadi hisoblanadi. Ular tuproqdan qo‘shimchalarni o‘zlashtiradi va to‘playdi. Yig‘im-terim paytida bu ekinlar yerdan olib tashlanmaydi, chunki bu qo‘shimchalarni olib tashlash bo‘ladi. Ular tuproqqa qaytarilganda o‘simliklar asta-sekin chiriydi va o‘z navbatida keyingi ekinlar uchun qo‘shimcha oziqalar ajratadi. Shu bilan birga, u son-sanoqsiz tuproq mikroblari va organizmlari uchun ozuqa muhiti sifatida qaraladi. Ularning harakati va organik moddalar bilan oziqlanishi natijasida tuproqning yaxshi strukturasi vujudga keladi. Bu ekinlarni o‘simliklar yetilishidan oldin ko‘mish kerak. Bu o‘simliklarning tezroq va osonroq parchalanishiga imkon beradi, chunki ular juda qattiqlashmagan bo‘ladi. Bu, o‘z navbatida, urug‘larning ajralib chiqishiga to‘sqinlik qiladi, bu esa haqiqiy ekinlar ekilganda ko‘kat o‘g‘itlarning istalmagan qayta o‘sishini bartaraf etadi. Ularni tuproqqa juda chuqur xaydash (ko‘mish) maqsadga muvofiq emas. Buni amalga oshirishning eng yaxshi usuli - o‘simliklarni ko‘pi bilan 15 sm chuqurlikda ko‘mishdir. Buning sababi shundaki, tuproq mikroblari tuproqning yuza qatlamida faolroq bo‘ladi va shu bilan chirish jarayonini kuchaytiradi. Asosiy ekin sifatida foydalanish tavsiya etilmaydi, ayniqsa ular bir xil turdan bo‘lsa. Maqsad o‘xshash bo‘lmagan ekinlarni ekishdir, chunki bir xil turdagi ekinlar bir xil qo‘shimchalardan foydalanadi va ular bir xil zararkunandalar va kasalliklarni qabul qilishga moil bo‘ladi. Foydalanishdan so‘ng tuproqni taxminan 20 kun davomida dam oldirish maqsadga muvofiqdir, bu organik materialning to‘g‘ri parchalanishi uchun joy beradi va shu bilan keyingi ekinni ekish uchun eng yaxshi sharoitlarni yuzaga keltiradi.
Muallif: Agrokimyo va tuproqshunoslik kafedrasi dotsenti Sodiqova Gulchehra Sattorovna
Shuningdek o'qing
